Sırrı Süreyya Önder: Een brug tussen volkeren

Onderstaande artikel is geschreven, door Ahmed Khoshnaw, naar aanleiding van het overlijden van Sirri Süreyya Önder (1962 – 2025) op 3 mei jl.

Leven en vroege carrière
Sırrı Süreyya Önder (1962–2025) werd geboren in Istanboel, Turkije, in een seculier-Turks gezin. Hij studeerde filmregie aan de Mimar Sinan Universiteit en ontwikkelde zich al vroeg tot een maatschappelijk geëngageerd kunstenaar. Zijn documentaires en publieke optredens richtten zich vaak op sociale onrechtvaardigheid, wat hem in de jaren 90 een reputatie opleverde als een activistische intellectueel. Zijn werk bracht hem in contact met zowel Turkse als Koerdische gemeenschappen, wat zijn latere politieke koers zou bepalen.

Politiek doorbraak en betrokkenheid bij Koerdische kwestie

Önders politieke carrière kreeg vorm na 2010, toen hij zich aansloot bij pro-Koerdische bewegingen. Als lid van de Volksgelijkheids- en Democratiepartij (DEM Partij) – een partij die zich inzet voor de rechten van Koerden en andere minderheden in Turkije – klom hij op tot vicevoorzitter van het Turkse parlement. Zijn benoeming tot lid van de Imralı-delegatie (een groep die onderhandelde over vredesgesprekken met de PKK-leider Abdullah Öcalan) markeerde een keerpunt.

Önder speelde een sleutelrol in het bevorderen van dialoog tussen de Turkse staat en Koerdische groeperingen. Tijdens de mislukte vredesonderhandelingen van 2013–2015 fungeerde hij als bemiddelaar, waarbij hij pleitte voor:

• Erkenning van Koerdische taal- en cultuurrechten in de Turkse grondwet.
• Beëindiging van militaire operaties in Zuidoost-Turkije.
• Democratische hervormingen om etnische spanningen te verminderen.

Zijn inzet leverde hem zowel bewondering op (vooral onder Koerden en progressieve Turken) als felle kritiek van nationalistische groeperingen, die zijn samenwerking met Koerdische activisten als “verraad” bestempelden.

Een etnische Turk in een pro-Koerdische partij: Symboliek en strategie

Önders identiteit als etnisch Turk in een pro-Koerdische partij was zowel politiek strategisch als symbolisch krachtig:

1. Doorbreken van etnische tegenstellingen: Zijn aanwezigheid onderstreepte dat de strijd voor Koerdische rechten geen separatistische beweging was, maar een pleidooi voor democratie en gelijkheid voor alle onderdrukte groepen in Turkije.
2. Legitimiteit creëren: Als Turk kon Önder de Koerdische zaak presenteren als een nationale kwestie, niet als een “buitenlandse agenda”. Dit maakte het voor seculiere Turken makkelijker om zich met de beweging te identificeren.
3. Bemiddelende rol: Zijn achtergrond stelde hem in staat bruggen te slaan tussen parlementaire politiek en grassroots-activisme, zowel in Ankara als in Koerdische steden zoals Diyarbakır.

In een land waar etnisch nationalisme diep verankerd is, was zijn positie een daad van verzet tegen het officiële staats narratief dat “Turks” en “Koerdisch” als tegenpolen wegzet.

Erfenis en controverse

Önders overlijden in 2025 riep gemengde reacties op. Koerdische leiders prezen hem als een “moderne Atatürk” die streed voor een verenigd maar divers Turkije. Critici, waaronder de Turkse regering, bleven hem beschuldigen van “samenwerking met terroristen”.

Toch blijft zijn nalatenschap relevant:

• Kunst als activisme: Zijn films over gedwongen migratie van Koerden in de jaren 90 worden nog steeds gebruikt in mensenrechteneducatie.
• Pionier van dialoog: Zijn werk binnen de Imralı-delegatie inspireerde latere initiatieven voor vredesgesprekken.
• Symbool van eenheid: Zijn leven toonde dat etnische identiteit geen belemmering hoeft te zijn voor solidariteit – een boodschap die in het huidige Turkije urgenter is dan ooit.

Conclusie

Sırrı Süreyya Önder was een paradoxale figuur: een seculiere Turk met een sterke band met Koerdische gemeenschappen, een kunstenaar in de politiek, en een pragmaticus die toch vastberaden idealen nastreefde. Zijn rol onderstreept het belang van intersectionele bondgenoten in etnische conflicten – figuren die, door hun eigen identiteit te overstijgen, ruimte creëren voor verzoening. In een regio verscheurd door verdeeldheid blijft zijn erfenis een kompas voor dialoog.

Bronnen/inspiratie: Zijn publieke toespraken, Turkse media-analyses, en verslagen van de vredesonderhandelingen (2013–2015). Voor details over zijn artistieke werk wordt verwezen naar zijn documentaires, zoals Sessiz Ölüm (Stille Dood) over gedwongen verdwijningen in Koerdische gebieden.