Het Syrische Conflict: De complexiteit, de voor- en tegenstanders en de rol van de Koerden.

Met momenten van wapenstilstand en oorlog kent Syrië een uitermate tumultueuze periode in de geschiedenis van het land. Wat ooit begon als een burgeroorlog om het regime van president Bashar al-Assad omver te werpen, is uitgegroeid tot een geopolitieke strijd tussen verschillende landen. Een land met een rijke traditie en geschiedenis is nu een speelveld geworden van proxyoorlogen tussen grootmachten. De aanval van Hay’at Tahrir al-Sham (afgekort: HTS, vertaald naar “Organisatie voor de Bevrijding van de Levant”) op Aleppo in november 2024 markeert een cruciale escalatie in de Syrische (burger)oorlog, die sinds maart 2011 gaande is. De onverwachte opmars bracht een groot deel van Aleppo onder controle van de oppositie tegen de regering van president Bashar al-Assad. Wat lijkt op een ‘gewone’ burgeroorlog tussen partijen die het simpelweg niet eens zijn met elkaar, blijkt in werkelijkheid een groot internationaal schaakspel te zijn. Deze analyse onderzoekt de drijfveren achter de aanval op Aleppo, de geopolitieke belangen van de betrokken partijen en de positie van de Koerden in dit conflict.

ACHTERGRONDINFORMATIE

De Syrische oorlog begon in maart 2011 als een burgeroorlog en was tevens onderdeel van de bredere Arabische Lente-protesten. Het conflict ontstond toen demonstraties tegen het regime van president Bashar al-Assad uitbraken in Daraa, als reactie op de arrestaties en martelingen van tieners die anti-regeringsgraffiti hadden gespoten. Deze protesten, aanvankelijk vreedzaam en gericht op landshervormingen, werden met harde repressie beantwoord door de regering. Dit leidde tot escalatie: oppositiebewegingen zoals het Vrije Syrische Leger (FSA), islamitische groeperingen als Jabhat al-Nusra en Ahrar al-Sham, Koerdische groeperingen als de YPG, en politieke activisten grepen naar wapens, terwijl Assad oppositieleden en demonstranten onderdrukte. Dit resulteerde intern in conflicten, waardoor verdeeldheid ontstond op basis van doelen en ideologie. Het conflict groeide snel uit tot een complexe oorlog met internationale en regionale inmenging.

We analyseren vier groeperingen nu kort:

De Syrische regering, onder leiding van Bashar al-Assad, wil de controle en macht behouden binnen Syrië als president van het land. Ook wil hij internationale erkenning als legitieme leider van Syrië, economische sancties opheffen en militaire steun blijven ontvangen van bondgenoten. Zijn aanpak is gericht op militaire dominantie, het onderdrukken van politieke tegenstanders en het de kop indrukken van enig tegengeluid.

Het Vrije Syrische Leger (FSA, Free Syrian Army) streefde naar de val van de regering van Assad en een democratische transitie in Syrië. De FSA werd opgericht door gedeserteerde militairen om oppositie te voeren tegen de heerschappij van Assad, met als doel een Syrië te creëren zonder dictatoriale macht, waar vrijheid en rechtvaardigheid zouden heersen. Hoewel de FSA nog bestaat als kleinere, regionale groepering, is het geen grote speler meer binnen het Syrische conflict.

Jabhat al-Nusra (later: Hay’at Tahrir al-Sham) streefde naar de vestiging van een islamitische staat in Syrië, waar de islamitische wetgeving de dominante factor is. Ze zagen hun kans schoon om een islamitische staat op te richten na de chaos in het land. Ook wilden zij de regering van Assad omverwerpen en alle invloeden van westerse (oftewel niet-islamitische) landen afwijzen. Jabhat al-Nusra is een Syrische aftakking van al-Qaeda.

Koerdische groeperingen zoals de PYD, YPG/YPJ, Peshmerga, KNC en PKK in Syrië hebben een aantal gezamenlijke doelen: autonomie voor de Koerden, veiligheidsgarantie voor de Koerdische bevolking en behoud van culturele en taalkundige rechten. Momenteel is er een autonoom Koerdisch gebied in Syrië, bestaande uit drie regio’s: Cizîrê, Kobanî en Afrin.

Tot dusver leek het conflict een interne strijd: verschillende groeperingen met uiteenlopende ideologieën, maar één gemeenschappelijk doel: de regering van Assad omverwerpen, met alle nodige middelen. Pas toen Assad zich realiseerde dat de oppositiegroepen aanzienlijke delen van Syrië begonnen te veroveren, besloot hij externe hulp in te schakelen.

In 2012 riep Assad de hulp in van Iran, een van zijn trouwe bondgenoten. Een jaar later, in 2013, vroeg hij Hezbollah om directe militaire steun om de strategisch belangrijke stad Qusayr terug te winnen en zo de aanvoerroute voor wapens vanuit Libanon veilig te stellen en te controleren. Vervolgens richtte Assad zich tot de Russische president Vladimir Poetin, nadat hij eind 2014 en begin 2015 zware verliezen leed en grote stukken grondgebied verloor.

Geopolitieke spelers

Rusland
Rusland, dat al sinds de Koude Oorlog (toen de Sovjet-Unie) bondgenoot is van Syrië, heeft nauwe militaire samenwerkingen en levert wapens aan het land. In ruil daarvoor verleende Syrië de Sovjet-Unie een maritieme basis in de kuststad Tartus, een basis die Rusland tot op de dag van vandaag gebruikt. Mede door deze overeenkomsten gebruikt Rusland Syrië als strategische bondgenoot in het Midden-Oosten om zijn positie als wereldmacht te versterken. Bovendien beschermt Rusland Syrië binnen de VN-Veiligheidsraad door zijn vetorecht te gebruiken bij resoluties die nadelig zijn voor Assad’s regering.

Iran
Iran, dat sinds de jaren ’80 een alliantie heeft met Syrië, sloot zich destijds aan bij Hafiz al-Assad (de vader van Bashar) tijdens de Irak-Iranoorlog. Beide regeringen delen een ideologische afkeer van westerse inmenging in de regio en verzetten zich tegen de Israëlische staat in het Midden-Oosten. Daarnaast ondersteunt Iran Assad om een sjiitische alliantie te versterken in een regio die wordt gedomineerd door soennitische groeperingen. Syrië fungeert als een strategische brug naar Libanon, waar de sjiitische Hezbollah-groepering actief is. Iran levert financiële steun, wapens en militairen en traint Syrische regeringssoldaten.

Hezbollah
Hezbollah, een sjiitische militie uit Libanon, wordt gesteund en gefinancierd door Iran en onderhoudt nauwe banden met Syrië. De groepering werd in de jaren ’80 opgericht met cruciale steun van Syrië om strijd te voeren tegen Israël. De strategische corridor tussen Iran en Libanon maakt Syrië een essentiële schakel voor Hezbollah. Bij een val van Assad zou de operationele capaciteit van Hezbollah ernstig in gevaar komen.

China
Hoewel China minder prominent wordt genoemd, speelt het een belangrijke rol in Syrië. China biedt niet dezelfde actieve militaire steun als Rusland en Iran, maar onderhoudt stabiele diplomatieke banden met het land. China ziet Syrië als een kans om invloed uit te oefenen in het Midden-Oosten door bij te dragen aan de wederopbouw. Dit gebeurt via langlopende leningen en directe investeringen, waarmee China zijn financiële en geopolitieke positie in de regio wil verstevigen.

Internationale Tegenstanders van Assad

Als het Syrische conflict een interne strijd om macht was gebleven, zou de regering van president Bashar al-Assad waarschijnlijk voldoende steun hebben gehad om zijn positie te behouden. Echter, door de betrokkenheid van buitenlandse bondgenoten en tegenstanders, is het conflict uitgegroeid tot een bredere geopolitieke strijd. Een overwinning voor Assad zou ook een overwinning zijn voor zijn bondgenoten, wat de inzet voor zijn tegenstanders des te groter maakt.

Hieronder bespreken we enkele van deze tegenstanders:

De Verenigde Staten
De Verenigde Staten, een ideologische tegenhanger van Iran en Rusland, beschouwen de regering van Assad als een dictatoriaal regime verantwoordelijk voor grootschalige mensenrechtenschendingen. De belangrijkste reden voor de eis van Assad’s aftreden is de sterke alliantie tussen Syrië en Iran, een land dat als directe vijand van de VS wordt gezien. De rivaliteit tussen de VS en Iran speelt zich af in verschillende conflicten in het Midden-Oosten.

De VS heeft direct militair ingegrepen in Syrië, met onder meer luchtbombardementen in 2017 en 2018, naar aanleiding van het vermeende gebruik van chemische wapens door Assad’s regering. Daarnaast heeft Washington economische sancties opgelegd, waaronder de strenge Caesar Act, die gericht is op het isoleren van Assad’s regering. De VS ondersteunt ook Koerdische milities, zoals de YPG en de SDC, met wapens en training, wat een bron van spanningen vormt met andere spelers in de regio.

Turkije
Turkije is een andere prominente tegenstander van Assad en heeft zich herhaaldelijk uitgesproken tegen zijn leiderschap. De Turkse president Recep Tayyip Erdoğan verwijt Assad verantwoordelijk te zijn voor de destabilisatie van de regio. Toch ligt de kern van Turkije’s bezwaren elders: de Turkse regering vreest dat de autonomie van Koerdische gebieden in Syrië, gesteund door de VS, een precedent kan scheppen voor Koerdische onafhankelijkheidsbewegingen binnen Turkije.

Onder het mom van veiligheidsoperaties heeft Turkije gebieden in Noord-Syrië bezet om Koerdische invloeden in te dammen. Turkije heeft directe militaire interventies uitgevoerd, waaronder de operaties Euphrates Shield (2016-2017), Olive Branch (2018), en Peace Spring (2019). Daarnaast heeft het land de Vrije Syrische Leger (FSA) gesteund als tegenstander van zowel Assad als de Koerdische milities.

De Europese Unie
De Europese Unie beschuldigt Assad, net als de VS, van ernstige schendingen van het internationale recht, waaronder het gebruik van chemische wapens en aanvallen op burgers. De EU heeft vooral economische sancties ingesteld tegen de Syrische regering. Hoewel de Europese aanpak humaner oogt, met de nadruk op mensenrechten en bescherming van burgers, is de EU ook sterk beïnvloed door de impact van de Syrische vluchtelingencrisis op Europa.

De Arabische Golfstaten
De Arabische Golfstaten, waaronder Saoedi-Arabië, Qatar en de Verenigde Arabische Emiraten (VAE), zijn eveneens tegenstanders van Assad. Hun vijandigheid jegens de Syrische president is onderdeel van een bredere regionale rivaliteit met Iran. De Golfstaten zagen het conflict in Syrië als een kans om de invloed van de sjiitische as (Iran, Syrië, en Hezbollah) te beperken.

Assad werd jarenlang geschorst uit de Arabische Liga vanwege zijn rol in het conflict, wat de breuk met de Golfstaten onderstreepte. Hoewel sommige Arabische landen in recente jaren hun banden met Syrië voorzichtig hebben aangehaald, blijft de invloed van deze landen op de oppositie en het conflict aanzienlijk.

Syrië als casus: dé ultieme proxyoorlog?

Een proxyoorlog is een conflict waarin externe machten betrokken raken door lokale groepen, milities, regeringen en/of individuen te steunen in plaats van zelf direct deel te nemen. De oorlog in Syrië is een schoolvoorbeeld van een proxyoorlog vanwege de inmenging van diverse internationale en regionale spelers. Deze machten gebruiken Syrië en het Syrische regime om hun eigen geopolitieke belangen te dienen. Zo zet Iran Syrië in als strijdtoneel tegen de Verenigde Staten, Saoedi-Arabië en Turkije. Rusland, aan de andere kant, wil zijn invloed in het Midden-Oosten behouden en gebruikt Assad om dit doel met alle mogelijke middelen te bereiken.

Koerden: Waar staan ze en wat is hun rol?

De Koerden spelen een complexe en strategische rol in deze proxyoorlog. Hun positie is veelzijdig:

1. Bondgenoot van de Verenigde Staten in de strijd tegen ISIS en andere terroristische groeperingen.
2. Vijand van Turkije, dat hen als een bedreiging ziet voor zijn territoriale integriteit.

In Syrië worden de Koerden voornamelijk vertegenwoordigd door de Democratische Uniepartij (PYD) en hun militaire takken, de Volksbeschermingseenheden (YPG) en Vrouwelijke Volksbeschermingseenheden (YPJ).

Wie helpt of bestrijdt de Koerden?

De VS speelt een cruciale rol in de ondersteuning van de Koerden, vooral sinds 2014. Militaire hulp zoals wapens, training en luchtsteun werd geleverd aan de YPG en later aan de Syrische Democratische Strijdkrachten (SDF) in de strijd tegen ISIS. Deze samenwerking maakte de Koerden een belangrijke regionale macht. Hoewel de VS formeel geen autonomie voor de Koerden in Syrië steunt, draagt het indirect bij aan hun controle in Noordoost-Syrië. Dit is een delicate balans, aangezien de VS het bondgenootschap met Turkije wil behouden en dus expliciete steun voor Koerdische onafhankelijkheid vermijdt. Dit maakt de relatie tussen de VS en de Koerden asymmetrisch: de VS ziet hen vooral als nuttig in de strijd tegen terrorisme, zonder concrete steun voor hun politieke doelen.

Turkije beschouwt de YPG als een verlengstuk van de PKK, een Koerdische organisatie die al decennialang strijdt voor autonomie in Turkije en daar als terroristische organisatie wordt aangemerkt. Ankara vreest dat een autonome Koerdische regio in Syrië, vergelijkbaar met die in Irak, een precedent zou scheppen en separatisme in eigen land zou aanwakkeren. Onder het mom van veiligheid heeft Turkije militaire operaties uitgevoerd in Noord-Syrië, zoals Euphrates Shield (2016-2017), Olive Branch (2018) en Peace Spring (2019). Deze operaties waren gericht op het verdrijven van Koerdische milities uit grensgebieden en het vestigen van een Turkse invloedssfeer in Syrië.

Iran is minder actief betrokken bij aanvallen op de Koerden, maar steunt Assad in zijn streven naar volledige controle over Syrië, inclusief de Koerdische gebieden. De betrokkenheid van de Koerden met de VS maakt hen een potentiële vijand voor Iran, vooral als hun autonomie de machtspositie van Assad zou ondermijnen.

Rusland biedt geen directe militaire steun aan de Koerden, maar speelt een bemiddelende rol tussen hen en het Assad-regime. In 2019, na de terugtrekking van de VS uit delen van Syrië, hielp Rusland de Koerden bij het handhaven van controle over bepaalde gebieden om een escalatie met Turkije te voorkomen. Tegelijkertijd dringt Rusland er bij de Koerden op aan om hun autonomie op te geven en zich te schikken naar het Syrische regime.

Het Syrische conflict: geen eind in zicht

Voor geen van de betrokken partijen lijkt een einde in zicht. Met recente aanvallen van Hay’at Tahrir al-Sham (HTS) en de gedeeltelijke verovering van Aleppo lijkt een nieuw hoofdstuk in de oorlog te zijn begonnen. De vraag blijft hoe de dynamiek tussen HTS en de Koerden zich zal ontwikkelen, zeker gezien HTS wordt gesteund door Turkije, dat een autonome Koerdische regio in Syrië probeert te voorkomen. De tijd zal leren hoe deze complexe verhoudingen zich verder ontwikkelen.