De Geschiedenis van de PKK: Van Gewapende Strijd tot Ontbinding

Een chronologisch overzicht van de Koerdische Arbeiderspartij (1978–2025)

Ontstaan en Ideologische Wortels
De PKK (Partiya Karkerên Kurdistanê) werd in 1978 opgericht in het dorp Fis, nabij Diyarbakır in Zuidoost-Turkije, door een groep studenten onder leiding van Abdullah Öcalan. De partij ontstond als reactie op decennia van onderdrukking van de Koerdische bevolking in Turkije, waar de Koerden sinds de oprichting van de Turkse Republiek in 1923 werden gedwongen tot assimilatie. Hun taal en cultuur werden verboden, en zij werden aangeduid als “berg-Turken“.

Het Ottomaanse Rijk, dat tot 1923 bestond, had de Koerden nog enige autonomie toegestaan, maar na de Vrede van Lausanne (1923) werden ze verdeeld over Turkije, Irak, Syrië en Iran. Het Sykes-Picotverdrag (1916) en het falen van het Verdrag van Sèvres (1920) om een Koerdische staat te creëren, legden de basis voor latere conflicten. De PKK streefde aanvankelijk naar een onafhankelijk marxistisch-leninistisch Koerdistan, maar verschoof later naar eisen voor culturele rechten en autonomie binnen Turkije.

Gewapende Strijd en Escalatie (1984–1999)
In 1984 begon de PKK een gewapende opstand met aanvallen op Turkse veiligheidstroepen, waaronder de beruchte overvallen op politieposten in Eruh en Şemdinli. Dit markeerde het begin van een bloedige guerrillaoorlog die 40.000 levens eiste, zowel onder strijders als burgers. De Turkse staat reageerde met harde repressie: dorpen werden platgebrand, Koerdische activisten gearresteerd, en dorpswachten (pro-Turkse Koerden) ingezet tegen de PKK. Deze tactiek verdeelde de Koerdische gemeenschap en leidde tot wederzijds geweld. De PKK werd internationaal bestempeld als terroristische organisatie, onder meer door de EU, de VS en Turkije, vanwege aanslagen op burgers, drugshandel en witwaspraktijken.

Vredesproces en teruval (2000-2015)
In 2013 startten Turkije en de PKK een vredesproces, waarbij de PKK-strijders zich terugtrokken naar Noord-Irak. Dit proces, gesteund door de pro-Koerdische HDP-partij, stortte in 2015 in na aanslagen en beschuldigingen van verraad. De oorlog in Syrië verergerde de spanningen, vooral door de opkomst van de PKK-gerelateerde YPG in de strijd tegen ISIS. Ondertussen radicaliseerde de Turkse regering onder president Erdoğan, die de PKK gebruikte als rechtvaardiging voor een autoritair beleid en militaire operaties in Syrië en Irak.

De Rol van Öcalan en Ideologische Evolutie
Öcalans ideologie onderging een transformatie: van marxistisch-leninistisch separatisme naar democratisch confederalisme, een model van decentralisatie zonder onafhankelijkheid. Dit idee inspireerde Koerdische bewegingen in Syrië (PYD/YPG) en Irak, maar bleef voor Ankara onaanvaardbaar. Zijn oproep tot ontwapening in 2023, na geheime gesprekken met Ankara, leidde tot intern debat binnen de PKK. Critici vreesden herhaling van eerdere mislukte vredespogingen, zoals in 1999 en 2013.

Het Einde van een Tijdperk: Ontbinding op 12 Mei 2025
Op 12 mei 2025 maakte de PKK haar ontbinding bekend na een congres in de Qandil-bergen (Irak). De beslissing volgde op een historische verklaring van Öcalan, die de gewapende strijd als “verouderd” bestempelde en opriep tot politieke actie. De PKK verklaarde haar “historische missie” voltooid te hebben en droeg de leiding over aan Öcalan voor een vreedzame transitie.

Reacties:

• De pro-Koerdische DEM-partij prees de stap als een “nieuw hoofdstuk voor democratie”.
• Turkije reageerde sceptisch: minister Hakan Fidan eiste ontmanteling van PKK-netwerken en noemde ontwapening “onvoldoende”.
• Koerdische activisten hoopten op amnestie voor politieke gevangenen en erkenning van culturele rechten.

Conclusie: Een Complexe Erfenis
De PKK laat een verdeelde erfenis na:

• Voorstanders zien haar als een verzetsbeweging tegen onderdrukking, die de Koerdische kwestie op de internationale agenda zette.
• Tegenstanders wijzen op terroristische tactieken en destabilisatie van de regio.

Met de ontbinding komt een einde aan 47 jaar gewapend conflict, maar de weg naar vrede blijft hobbelig. De vraag is of Turkije democratische hervormingen doorvoert of vasthoudt aan assimilatie. Voor de Koerden blijft de strijd om erkenning – nu via politieke kanalen – een onvoltooid hoofdstuk.