De democratische macht van Koerden in Turkije: Hoe de stembus hun toekomst kan vormgeven

Deze analyse is geschreven door: Ahmed Khoshaw

De afgelopen maanden hebben een historische wending gezien in het decennialange conflict tussen de Turkse regering en de Koerdische Arbeiderspartij (PKK). In juli 2025 begon de PKK met een symbolische ontwapening in Noord-Irak (Basur), waarbij tientallen strijders hun wapens hebben verbrandden. Dit markeerde een “onherroepelijk keerpunt“, volgens Turkse functionarissen, en volgde op een videoboodschap van de gevangengenomen PKK-leider Abdullah Öçalan, die opriep tot een overgang naar “democratische politiek“. De Turkse president Erdoğan kondigde een “nieuwe bladzijde voor Turkije” aan, ondersteund door een parlementaire commissie die het vredesproces moet begeleiden. Na veertig jaar gewapende strijd (met meer dan 40.000 doden) lijkt een tijdperk van bloedvergieten ten einde.

Demografie als politiek wapen
Met 15–20 miljoen inwoners vormen Koerden 18–23% van de Turkse bevolking, waarvan ongeveer (volgens officiële bronnen) 10 miljoen stemgerechtigd zijn. Geconcentreerd in het zuidoosten (Diyarbakır, Mardin), maar ook in westerse steden als Istanbul door migratie, bezitten zij een demografische massa die, indien gemobiliseerd en fungerend als een eenheid, het politieke landschap binnen Turkije kan hertekenen. De pro-Koerdische DEM-partij, opvolger van de vervolgde HDP, is momenteel de op twee na grootste partij in het Turkse parlement, met 61 van de 600 zetels. Zij strijdt voor erkenning van de Koerdische taal, decentralisatie en vrijlating van politieke gevangenen. Maar wat als alle Koerden in Turkije op de DEM-partij stemden? Hoe zou het politieke landschap van Turkije er dan uitzien?

De electorale berekeningen van vrijheid
Het Turkse parlement kent zetels toe via een proportioneel systeem, gekenmerkt door een kritieke kiesdrempel van 7%. Deze drempel heeft historisch gezien Koerdische stemmen geneutraliseerd, omdat kleinere partijen eronder stranden. Bij volledige etnische mobilisatie (met andere woorden; als alle Koerden en pro-Koerden zouden stemmen op een pro-Koerdische partij) zou de DEM echter 35–40% van de stemmen kunnen veroveren. Dat vertaalt zich naar een projectie van 150–200 zetels, een machtssprong die van de DEM een zogeheten “kingmaker” maakt, wat in principe gewoon een beleidsbepaler zou betekenen. Zij zou regeringen kunnen vormen, of blokkeren, en zo eisen afdwingen:

• Culturele rechten: Legaliteit van Koerdisch onderwijs en media.
• Decentralisatie: Regionale autonomie naar het model van “democratisch confederalisme” zoals in Noord-Syrië (Rojava), gebaseerd op Öcalans ideologie van socialisme/marxisme.
• Vrijlating gevangenen: Meer dan 40.000 Koerdische politieke gevangenen, waaronder ex-HDP-leider Selahattin Demirtaş, wiens detentie door het Europees Hof is veroordeeld.

Dit scenario zou een einde maken aan het schrijnende beleid van “trustees” (ofwel: vertrouwelingen), waarbij Ankara sinds 2016 democratisch gekozen Koerdische burgemeesters vervangt door regeringsgetrouwe bestuurders, een praktijk die tot financiële chaos leidde, zoals in Mardin waar schulden explodeerden van 63 miljoen naar 5,6 miljard TL, mede door het vervangen van bekwame burgemeesters door onbekwame burgemeesters.

Wat zijn de barrières op weg naar democratische macht?
Toch kleven er diepe institutionele risico’s. De kiesdrempel van 7% blijft een filter die stemmen van kleinere partijen uitsluit. Bovendien wordt de DEM-partij geconfronteerd met systematische repressie:

• Criminalisering: Partijleden worden geregeld gearresteerd voor “terrorismesteun“, vaak op flinterdun of helemaal geen bewijs.
• Ontzettingen: Sinds 2016 zijn 48 DEM/HDP-burgemeesters afgezet; hun plaatsen ingenomen door AKP-vertrouwelingen.
• Verbodsdreiging: Het Constitutioneel Hof overweegt een verbod op de DEM, vergelijkbaar met eerdere vervolging van de HDP, een politiek gemotiveerde strategie om oppositionele invloed te breken.

Daarnaast is er interne verdeeldheid. Niet alle Koerden stemmen pro-Koerdisch: een aanzienlijk deel kiest voor Erdoğan’s AKP vanwege conservatieve overtuigingen of economische beloften. Zonder eenheid blijft het potentieel onbenut.

Toekomstscenario’s: Autonomie of Assimilatie?
Het vredesproces biedt een unieke kans, maar succes hangt af van drie factoren:

• Risico van mislukking: Het vredesproces van 2013–2015 strandde toen Erdoğan de onderhandelingen afbrak, nadat de HDP zijn grondwetsplannen blokkeerde. Een herhaling dreigt als DEM te machtig wordt.
• Politieke consolidatie: Als DEM de Koerdische stemmen bundelt, wordt zij een onmisbare partner voor Erdoğan. Bij de presidentsverkiezingen van 2028 heeft hij mogelijk DEM-steun nodig voor een grondwetswijziging om zijn termijn te verlengen.
• Hervormingsagenda: Taalrechten en decentralisatie moeten wettelijk verankerd worden, anders blijven ze kwetsbaar, zoals in het verleden, toen beloften van Erdoğan niet in wetgeving werden vastgelegd.

Conclusie: Het stembureau als nieuw speelveld

De ontwapening van de PKK is geen overwinning voor Ankara, maar een tactische verschuiving in de Koerdische vrijheidsstrijd. De komende jaren zullen uitwijzen of het verkiezingsarithmetiek kan bereiken wat veertig jaar guerrillastrijd niet lukte: directe, politieke erkenning in een democratisch Turkije. Bij volledige mobilisatie wordt de DEM een onontkoombare machtspartner, in staat het land te hervormen tot een inclusieve samenleving. Mislukt dit, dan dreigt verdere assimilatie, een proces dat nu al zichtbaar is in steden waar jongeren hun taal verliezen.

“De wapens zijn neergelegd, maar de strijd voor erkenning is net begonnen. De stembus is het nieuwe speelveld.”
De Koerden staan voor een historische keuze: hun demografische potentieel omzetten in politieke invloed. Slagen zij daarin, dan wordt Turkije niet alleen democratischer, het wordt een blauwdruk voor vreedzame emancipatie wereldwijd.