Pira Delal, de iconische stenen boogbrug van Zakho, is een symbool van eeuwenoude geschiedenis en mythologie in Koerdistan.

Door: Ahmed Khoshnaw

In het hart van de Koerdische stad Zakho staat Pira Delal, een eeuwenoude stenen brug die generaties lang tot de verbeelding spreekt. Deze “Geliefde Brug”, zoals de naam in het Koerdisch betekent, overspant de Khaburrivier en vormt al eeuwen een verbinding tussen de inwoners van Zakho. Zonder recente aanleidingen of moderne franje is Pira Delal op zichzelf een belangrijke artefact: het is een monument dat zowel de rijke geschiedenis als de levendige volksverhalen van Koerdistan en het Koerdische volk belichaamt. In heldere taal verkent dit artikel de achtergrond van deze bijzondere brug, de legendes die eraan kleven, de symbolische waarde voor het Koerdische volk en de rol die Pira Delal vandaag de dag nog steeds speelt in hun zelfbewustzijn.

Historische achtergrond
Pira Delal is doordrenkt van historie, al is de precieze ontstaansgeschiedenis in nevelen gehuld. Er zijn geen inscripties op de brug gevonden die haar bouwjaar of bouwer onthullen​, of naar verwijzen. Verschillende theorieën doen de ronde over de ouderdom: sommigen plaatsen de oorsprong in de oudheid ten tijde van het Romeinse of Perzische Rijk, terwijl anderen denken aan de middeleeuwen onder lokale Koerdische prinsen. Wat we wél met zekerheid weten, is dat de brug al minstens sinds de 10e eeuw bestaat – de Arabische geograaf Al-Muqaddasi vermeldde toen een “qantara” (brug) in Zakho. Veel experts gaan ervan uit dat een oudere brug in de late oudheid of vroege islamitische periode is gebouwd, en dat Pira Delal in de 12e of 13e eeuw grondig is herbouwd tot de vorm die we nu kennen​. Ondanks de onduidelijkheid over haar bouwheer en exacte leeftijd, staat vast dat Pira Delal al zeer lang een sleutelpositie inneemt. De boogbrug verbond ooit belangrijke rijken en regio’s met elkaar. Zo diende zij als onmisbare schakel in handelsroutes tussen Mesopotamië en Anatolië, en vormde een brug tussen het Byzantijnse en het Sassanidische rijk in deze streek. Eeuwenlang trokken handelskaravanen en reizigers over haar stenen pad, wat Zakho tot een levendig kruispunt van culturen maakte.

Informatie over de brug
De constructie zelf is indrukwekkend: de brug is ongeveer 115 meter lang en op het hoogste punt circa 15 à 16 meter hoog​. Ooit telde ze vijf stenen bogen, waarvan de middelste een majestueuze grote boog is die de rivier overspant​. Gebouwd uit lokaal gewonnen kalksteen en bijeengevoegd met kalkmortel, is Pira Delal een staaltje middeleeuwse ingenieurskunst​. De enorme goudgele stenen blokken zijn zo zorgvuldig op elkaar gestapeld dat de structuur eeuwen van stromend water en weer heeft doorstaan. In de jaren 1960 werd de brug gedeeltelijk gerestaureerd (destijds met cement, wat niet ideaal bleek)​. Recent, tussen 2013 en 2017, hebben specialisten opnieuw consolidatiewerk verricht om dit erfstuk voor de toekomst te behouden. Dat Pira Delal na zoveel eeuwen nog steeds fier overeind staat, onderstreept haar duurzame bouwwijze en het respect dat latere generaties voor dit monument hebben getoond.

Mythen en volksverhalen
Een eeuwenoude brug als Pira Delal blijft niet gespaard van legendes. De naam zelf prikkelt de fantasie: pir betekent “brug” en delal “lief” of “mooi” in het Koerdisch​. Volgens sommige vertellingen kreeg de brug deze naam simpelweg vanwege haar prachtige uitstraling​. Maar er bestaat ook een veel bekender volksverhaal dat de naam Delal toeschrijft aan een jonge vrouw die met de brug verbonden is. Die legende verhaalt hoe de bouw van de brug aanvankelijk telkens mislukte – elke keer stortte de grootste boog in. Pas toen een meisje genaamd Delal geofferd werd en men haar levend inmetselde in de fundering, zou de boog eindelijk blijven staan. In sommige varianten is Delal de schoondochter van de lokale heerser van Zakho; in andere versies zou het zelfs een nichtje van de bruggenbouwer zijn geweest dat onder de pijlers begraven werd​. Hoe huiveringwekkend ook, dit verhaal gaf de brug een ziel: Delal wordt in de overlevering een heroïsche figuur wiens offer de stad Zakho voorspoed bracht. Ter ere van deze legendarische vrouw wordt de stad in de volksmond liefkozend Zakhoka Delal genoemd, wat ‘Delals Zakho‘ in het Koerdisch betekent.

Naast het offer van Delal bestaat er nog een opmerkelijke sage over Pira Delal. Zo wordt verteld dat de architect die deze brug bouwde, uitzonderlijk kundig was – zó kundig dat de heerser vreesde dat hij elders een even mooie brug zou kunnen neerzetten. Om dat te voorkomen, liet men na voltooing de handen van de meester metselaar afhakken. Zo zou Pira Delal uniek blijven in haar soort. Ook dit gruwelijke motief duikt in meerdere culturen op, maar in Koerdistan is het onlosmakelijk verbonden met de faam van de brug. De uiteenlopende mythen, van het mensenoffer van Delal tot de verminkte bouwmeester, hebben één ding gemeen: ze benadrukken hoe bijzonder deze brug is. De verhalen worden van generatie op generatie doorverteld en hebben Pira Delal tot een waarlijk legendarisch monument gemaakt.

Een sterk Koerdisch symbool
Pira Delal is niet zomaar een oud bouwwerk; voor de Koerden is het een krachtig symbool van hun cultuur en geschiedenis. De brug staat al eeuwen centraal in het leven van Zakho en is uitgegroeid tot een bron van lokale trots​. Koerdische historici en archeologen beschouwen haar als een tastbaar bewijs van het rijke erfgoed van de regio. Waar vreemde heersers kwamen en gingen, bleef de Brug der Geliefde standhouden, een stille getuige van de Koerdische aanwezigheid door de eeuwen heen. In verhalen, liederen en gedichten duikt zij op als metafoor voor verbinding en volharding. Zelfs in de taal leeft haar nalatenschap voort: zoals vermeld noemen Koerden hun stad liefkozend Zakhoka Delal, een bijnaam die de band tussen de gemeenschap en de mythische Delal benadrukt. Pira Delal belichaamt daarmee een stukje Koerdische identiteit – een erfstuk dat herinnert aan zowel historische feiten als geliefde volksvertellingen.

De symboliek van de brug blijkt ook uit het gebruik dat men ervan maakt. Eeuwenlang was het de gewoonte van families in Zakho om op vrijdag of feestdagen een wandeling over de brug te maken. Generatie op generatie hebben Koerden hun kinderen hierheen meegenomen, vertellend over wat deze plek betekent. Zo is de culturele betekenis van Pira Delal verankerd geraakt in het collectieve geheugen. Het beeld van de stenen boogbrug tegen de blauwe lucht is voor velen in Koerdistan een icoon. Bijna elke Koerd kent het, ongeacht of men ooit in Zakho is geweest. De brug functioneert als een symbool van eenheid en continuïteit: ze verbindt niet alleen twee oevers, maar ook het verleden met het heden en de Koerden onderling met hun gedeelde geschiedenis.

Erfgoed en betekenis vandaag
Ook in de moderne tijd behoudt Pira Delal haar waarde en aantrekkingskracht. De brug is uitgegroeid tot een geliefd erfgoedmonument en een trekpleister voor bezoekers. Vandaag de dag komen er jaarlijks duizenden mensen naartoe. Niet alleen uit de Koerdische regio of Koerden zelf, maar ook uit andere delen van Irak en de rest van de wereld. Ze verwonderen zich over de tijdloze schoonheid en de verhalen die aan elke steen lijken te kleven. Voor de inwoners van Zakho is de oude brug nog altijd een ontmoetingsplek en een trots symbool van hun stad​. Men geniet ’s avonds van de koelte bij het water, jongeren duiken in de zomermaanden vanaf de bogen in de rivier, en bruidsparen maken foto’s op deze fotogenieke locatie.

Lokale en regionale autoriteiten beseffen eveneens de waarde van Pira Delal. De brug is officieel erkend als historisch monument, en er zijn serieuze inspanningen gedaan om haar te conserveren. Zoals genoemd werd de structuur onlangs gerenoveerd met steun van de Koerdische regering en internationale experts​. Hierbij zijn de originele stenen zorgvuldig behouden, zodat het authentieke karakter intact blijft. Zulke restauraties getuigen van het Koerdische zelfbewustzijn: men koestert dit erfgoed als een deel van de eigen identiteit en wil het beschermen voor toekomstige generaties. Pira Delal is immers meer dan een brug van steen. Het is een levende herinnering aan Koerdistans verleden.

Zonder te vervallen in anachronismen kunnen we stellen dat Pira Delal een tijdloze schat is. Of men nu kijkt naar de feitelijke geschiedenis of luistert naar de oude legenden, de Brug van Delal blijft een bron van verwondering. Ze symboliseert de veerkracht van een volk en de rijkdom van een cultuur. Elke keer dat iemand over de ruwe stenen loopt of de boog in de stromende rivier weerspiegeld ziet, wordt die band met het verleden voelbaar. Zo verbindt Pira Delal ook vandaag de dag mensen met hun geschiedenis: een iconische brug die de tand des tijds heeft doorstaan en nog altijd even delal (geliefd) is.